Verantwoordelijkheden van burgers voor natuur: dynamiek in burgerinitiatieven

De rollen van overheden en burgerinitiatieven voor natuur en landschap liggen niet vast. Samen zoeken ze naar ruimte voor initiatieven binnen bestuurlijke verantwoordelijkheid. Een studie van Wageningen University & Research in opdracht van het Planbureau voor de Leefomgeving beschrijft drie inspirerende zoektochten naar nieuwe samenwerkingen.

Leidende rol burgers
De kerngedachte van de Rijksnatuurvisie is dat burgers, bedrijven en maatschappelijke organisaties zelf veel kunnen en willen doen als het gaat om het realiseren van natuur en hun inzet voor een gezonde leefomgeving. De onderzoekers zijn nagegaan wat groepen burgers voor elkaar kunnen krijgen wanneer zij een leidende rol hebben om natuur en landschap te realiseren, te beschermen en/of te beheren.

Onderzocht is hoe de dynamiek verloopt binnen burgerinitiatieven en hoe de dynamiek verloopt tussen de initiatieven en overheden. Drie groene burgerinitiatieven zijn in de studie bekeken: in Amersfoort een groep die zich met de planvorming rondom de herstructurering van het Elisabethterrein heeft beziggehouden, in de Gelderse achterhoek een groep die zich richt op de ontwikkeling en het beheer van de Gorsselse Heide en ten slotte Natuurvereniging De Ruige Hof in Amsterdam die al bijna dertig jaar 13 ha natuurgebied binnen de stadsgrenzen van de gemeente ontwikkelt en beheert.

Leerproces
Groene burgerinitiatieven blijken vaak sterk verweven met andere praktijken en organisaties, zoals overheden, natuurorganisaties en andere burgerinitiatieven. Hierbij wordt van eerdere ervaringen geleerd, ook al is dit vaak geen bewust proces. Zo vormt De Ruige Hof bijvoorbeeld een inspiratiebron voor natuurorganisaties en voor andere initiatieven. Expertise wordt uitgewisseld tussen initiatieven, onder andere via sociale netwerken.

Het handen en voeten geven aan de veranderende rolverdeling tussen overheid en burgerinitiatieven in het natuurdomein betreft overheid maar ook natuur- en landschapsorganisaties. Vanuit verschillende beleidsterreinen en op verschillende bestuurslagen is sprake van meerdere rollen die gelijktijdig kunnen spelen. Overheden kunnen ook hun rol kiezen per situatie. Een belangrijke les uit de praktijk is dat er geleerd wordt door samen te doen, door vertrouwen te bieden en door ervaring te delen. Het blijft daarbij zoeken naar de juiste balans tussen het geven van ruimte aan de energie van initiatieven en het nemen van bestuurlijke verantwoordelijkheid en de afweging van publieke belangen.