Steppekiekendief, nieuwe broedvogel voor Nederland

14 juli 2017

Deze zomer heeft voor het eerst een steppekiekendief in Nederland gebroed. Het is zelfs het eerste bekende broedgeval ooit in West-Europa, en ook het eerste op een boerenakker. De vogels zijn eind mei ontdekt door Willem-Pier Vellinga, vrijwilliger bij Stichting Werkgroep Grauwe Kiekendief. Uiteindelijk brachten de vogels vier jongen groot in het perceel wintergerst in Groningen.

Dit unieke broedgeval is geheimgehouden, zodat de steppekiekendieven in alle rust voor hun nakomelingen konden zorgen. Het broedverloop van deze nieuwe soort voor Nederland is intussen goed gedocumenteerd met geluidsopnamen, filmbeelden en foto’s. Die stellen alle liefhebbers alsnog in de gelegenheid om met terugwerkende kracht te genieten van één van de grootste ornithologische gebeurtenissen in dit deel van Europa in de laatste decennia.

Zuivere steppekiekendieven
Het broedsucces is extra bijzonder omdat het gaat om twee zuivere steppekiekendieven. Drie jaar terug probeerde een mannetje steppekiekendief het ook al aan te leggen met een vrouwtje grauwe kiekendief, in de buurt van Finsterwolde. Die vrijages leverden toen niets op.
Mannelijke steppekiekendieven kunnen namelijk makkelijk kruisen met vrouwtjes van de grauwe of de blauwe kiekendief. Volgens de Finse roofvogelexpert Dick Forsman kunnen uit deze kruisingen in ieder geval vruchtbare mannetjes ontstaan. ‘Over hybride vrouwtjes heerst nog onduidelijkheid’, aldus
Forsman.

Werkgroep Grauwe Kiekendief heeft diverse roofvogelexperts naar de foto’s van dit Groningse paartje laten kijken. Zij zijn allemaal unaniem over de determinatie: beide zuivere steppekiekendieven. Uit het verenkleed en de oogkleur stellen medewerkers van Werkgroep Grauwe Kiekendief vast dat beide vogels in 2015 moeten zijn geboren. In het ornithologisch jargon: derde kalenderjaar.

Toevalstreffer tijdens akkervogeltelling
Vellinga heeft het mannetje steppekiekendief eind mei toevallig ontdekt tijdens een telling voor het akkervogelmeetnet. Daarbij viel met name het broedgedrag van de vogel op. Een dag later heeft hij samen met kiekendiefspecialist Ben Koks de nestlocatie in een veld met wintergerst gevonden. Vervolgens hebben medewerkers van Werkgroep Grauwe Kiekendief het legsel door middel van een groot, rond hek beschermd tegen predatoren als de steenmarter of de vos. Daarnaast voorkomt het ook dat de bij zware wind en regen de gerst gaat platliggen, waardoor het nest bedolven kan raken en zou mislukken. Het Groningse nest is hiermee het eerste beschermde legsel van steppekiekendieven waar ook ter wereld.

Broedverloop van het Groningse nest
Gedurende de hele periode zijn de vogels uitgebreid bestudeerd om zoveel mogelijk te weten te komen van de ecologie van deze prachtige roofvogels. Op basis van het ruipatroon van het vrouwtje is bepaald dat het eerste ei tussen 6 en 8 mei moest zijn gelegd. Door de professionele medewerkers van Werkgroep Grauwe Kiekendief is op 17 juni de nestbescherming geplaatst, toen waren de vijf jongen tussen de drie en elf dagen oud.

Begin juli is de wintergerst geoogst. Medewerkers en vrijwilligers van Werkgroep Grauwe Kiekendief zijn daarbij aanwezig geweest om te voorkomen dat de jongen in de combine zouden belanden. Twee jongen konden al een beetje vliegen, twee nog net niet en het vijfde jong was in een vroege nestfase gestorven. Alle vier de overgebleven jongen zijn vrouwtjes. Vlak voor het definitieve uitvliegen zijn de vier jongen geringd, zij kregen daarbij zwarte kleurringen met een witte inscriptie, die ze op afstand herkenbaar maakt.

Zeldzame doortrekker
Nog niet zo heel lang geleden was de steppekiekendief een zeldzame doortrekker in ons deel van de wereld. De laatste jaren worden er meerdere steppekiekendieven tijdens de trek gezien, en er heeft de afgelopen twee jaar zelfs een aantal vogels in Nederland overwinterd. Waarom de Groningse vogels uitgerekend in een intensief akkerbouwgebied zijn gaan broeden, duizenden kilometers van andere broedgebieden, blijft voor de experts een even boeiende als lastig te beantwoorden vraag.
Steppekiekendief wereldwijd onder druk
Ornithologen maken zich grote zorgen om de steppekiekendief. Het is in ieder geval zeker dat de soort in de overwinteringsgebieden in India en Afrika fors achteruitgaat. Ook neemt deze excellente vlieger af als broedvogel in belangrijke delen van Kazachstan door de intensivering van de landbouw. Door grootschalige veranderingen in het landgebruik raken vele soorten van de steppes hun leefgebied kwijt. Ook andere delen van Europa gaat het niet goed met de steppekiekendief. Het is een soort die nog met veel raadselen is omgeven. Het dichtstbijzijnde bekende broedgeval is dit jaar in Oulu, in Finland. Daarna zijn ze pas weer broedend te vinden op de steppes van Oost-Europa en Azië.

De status van de soort in Rusland is onduidelijk. Roofvogelspecialist Vladimir Galushin uit Moskou stelt dat de landbouw in Rusland niet floreert. Grote gebieden zijn verlaten en braak komen te liggen. Dat is voordelig voor de steppekiekedief. De voormalige landbouwgrond raakt begroeid met bosschages en struweel, wat de nodige zangvogels aantrekt. Dat blijkt – tijdelijk – een perfect habitat voor de steppekiekendief, die toeneemt in de braakliggende landbouwgebieden. Waar andere kiekendieven vooral op muizen jagen, jaagt de steppekiek namelijk meer op vogels, bijna zoals een sperwer dat doet. Tijdens expedities naar de overwinteringsgebieden in India en Afrika heeft Werkgroep Grauwe Kiekendief de steppekiekendief al als een notoire vogeljager leren kennen. Het Groningse mannetje is ook daadwerkelijk jagend op erven van boerderijen gezien, hij ving daar zwaluwen, mussen, spreeuwen en mezen.