Zeldzame planten terug in natuurgebied Groot Zandbrink

18 feb 2020

In het Leusder natuurgebied Groot Zandbrink waren veel zeldzame plantensoorten door verdroging verdwenen. “Zo’n zeven jaar geleden zijn we begonnen met het aanpakken van de verdroging om het natuurgebied in ere te herstellen”, vertelt Remco Jousma, opzichter en beheerder van het 1.144 hectare grote landgoed van Stichting De Boom.

De resultaten mogen er zijn. Jousma: “Het blauwgrasland en de heide groeien weer. Het is gelukt om parnassia, vetblad, moeraskartelblad, kleverige ogentroost en witte snavelbies terug te krijgen.”

Kwelwater
Rentmeester van het landgoed Handert Scheffer weet hoe de verdroging is ontstaan: “De flora van Groot Zandbrink is afhankelijk van kwelwater dat vanaf de Veluwe komt. In de jaren vijftig werd de Flevopolder drooggemalen. Dat heeft een enorme invloed gehad op de grondwaterstromen en kweldruk in de Gelderse Vallei. De kweldruk nam sterk af en zo verdween een groot deel van de kwelwaterafhankelijke flora.”

Kwel is grondwater dat onder druk aan de oppervlakte uit de bodem komt. In het algemeen ontstaat kwel door een ondergrondse waterstroom van een hoger gelegen gebied naar een lager gelegen gebied.

Bijzondere status
In de vijftig jaar erna was het gebied in erfpacht uitgegeven, werd er heel veel onderzoek gedaan en kreeg het gebied een bijzondere status. Pas een jaar of tien geleden kwam de toenmalige erfpachter toe aan het treffen van maatregelen. De erfpacht is geëindigd en het landgoed doet het beheer nu weer zelf.

Jousma: “Toch kwam er al die tijd nog net genoeg kwelwater bij de wortels van een aantal zeldzame planten zoals de Spaanse ruiter, blauwe knoop, gevlekte orchis, kleine/ronde zonnedauw en klokjesgentiaan. Die planten wisten te overleven. Ondanks de afname van de soortenrijkdom bleef het daarom een botanisch waardevol gebied met de potentie tot herstel van verdwenen soorten, waaronder de parnassia, knopbies, vleeskleurige orchis en moeraswespenorchis.”

Verdrogingsbestrijding
Jousma: “Omdat ook de provincie Utrecht vond dat het terrein hersteld moest worden ten behoeve van de biodiversiteit, hebben we samen met de provincie en Staatsbosbeheer een ecologisch onderzoek laten doen en vervolgens de verdroging aangepakt door de waterbeheersing aan te passen. Dit hebben we gedaan door de sloten buiten de bestaande houtwallen ondieper te maken en diverse stuwtjes te plaatsen. Hierdoor komt het kwelwater in het gebied omhoog.”

Het landgoed is al een eind op weg met het verbeteren van het watersysteem, maar ze zijn nog niet klaar. Jousma: “Het blauwgrasland herstelt langzaam. De regenwaterafvoer regelen we nu handmatig. Door een oude greppel tussen de houtwallen te herstellen, kan het vele regenwater dat soms op het maaiveld blijft staan worden afgevoerd. Deze hoeveelheid regenwater zorgt voor verzuring omdat het de kwel wegdrukt. De kwel kan zo bijna niet bij de plantenwortels komen. Door het af te voeren via de greppel kan het kwelwater de wortels van de planten beter bereiken; daardoor zijn zeldzame planten weer teruggekeerd.”

Excursie
Natuurgebied Groot Zandbrink is niet toegankelijk voor publiek vanwege de kwetsbare natuur. In het natuurgebied is er wel enkele malen per jaar een begeleide excursie vanuit het nabijgelegen Groene Activiteitencentrum Groot Zandbrink.

Groot Zandbrink is onderdeel van het landgoed De Boom. Grote delen van Landgoed De Boom zijn vrij toegankelijk om te wandelen in het bos en van de natuur te genieten, onder meer vanaf de Klompenpaden Snorrenhoefpad en Schutpad. Groot Zandbrink is een van de niet opengestelde terreinen.

Evaluatie verdrogingsbestrijding
De provincie Utrecht evalueert momenteel de verdrogingsbestrijding van een dertigtal natuurgebieden, waaronder zes Natura2000-gebieden. Dit doet zij in samenwerking met de terreinbeheerders en waterschappen. De evaluatie verschijnt naar verwachting voor de zomer.