Realisatie Natuurnetwerk - verwerving en inrichting, 1990-2018
24 juni 2020
Het areaal verworven gronden (inclusief functiewijziging) om het Natuurnetwerk Nederland te realiseren, is per 1 januari 2019 toegenomen tot ruim 111.000 hectare. Tussen 1 januari 2011 en 1 januari 2019 is ca. 19.000 ha verworven of zonder verwerving van functie gewijzigd en is bijna 39.000 ha als nieuwe natuur ingericht.
Verwerving en inrichting nieuwe natuur neemt geleidelijk toe
De oppervlakte verworven gronden voor nieuwe natuur is sinds 1990 geleidelijk toegenomen. In 2018 is er binnen het Natuurnetwerk 1781 hectare grond voor nieuwe natuur beschikbaar gekomen. Een deel van deze hectares is door provincies verworven en een deel van de gronden blijft in particulier eigendom. Deze gronden krijgen de bestemming natuurgrond (wijziging in bestemmingsplan en notarieel vastgelegde kwalitatieve verplichting) waarbij de afwaardering naar natuurgrond financieel wordt gecompenseerd (= functiewijziging met subsidie functieverandering). Hoewel subsidie functieverandering bij de decentralisatie naar provincies als instrument is gehandhaafd, is de specifieke taakstelling voor particulier natuurbeheer vervallen. Functiewijziging wordt sinds 2015 niet meer eenduidig en afzonderlijk door provincies gerapporteerd. In totaal is in 2018 3029 hectare ingericht als nieuwe natuur (LNV & IPO 2019). In 2016 was er meer dan 5000 hectare ingericht en in 2017 nog geen 2000 hectare (LNV & IPO 2019). De voortgang is minder dan in 2016 maar meer dan in 2017. Als de realisatie in het tempo van de laatste 4 jaar (zie figuur) doorgaat is de realisatie van de 80.000 hectare pas te verwachten in 2030 (PBL & WUR 2020). Ook gaven Provincies aan dat in de eerste jaren na de herijking de inrichting snel verliep omdat veel gronden al vóór 2011 waren aangekocht. Bovendien is de verwachting dat verwerving en functiewijziging van gronden voor nieuwe natuur de komende jaren nog lastig zal worden omdat men afhankelijk is van de medewerking van grondeigenaren (PBL & WUR 2017; PBL & WUR 2020). Het gemiddelde tempo vasthouden zonder extra inzet is daarom niet waarschijnlijk.
De grafiekvoor inrichting vertoont een dip in 2002 en in 2006. Een deel van de ingerichte gronden bleek na inventarisatie in het kader van het project 'Nulmeting op kaart' nog niet te voldoen aan de geambieerde natuur en werd daardoor niet langer als voldoende ingericht te boek gesteld.
Wijzigingen in oorspronkelijk beoogde omvang Natuurnetwerk
In 1990 was de omvang van de bestaande natuur in het NNN volgens het Rijk 450.000 hectare (LNV 1990). De toen beoogde uitbreiding, die in 2018 gerealiseerd moest zijn, was ca. 250.000 hectare groot. Deze uitbreiding werd vorm gegeven door nieuwe natuur (ca. 100.000 ha reservaat en 50.000 ha natuurontwikkeling) en agrarisch natuurbeheer (ca. 100.000 ha). In het Natuurpact van september 2013 hebben Rijk en provincies hun nieuwe ambities om natuur in Nederland te behouden en te verbeteren vastgelegd voor de periode tot en met 2027 (EZ & provincies 2013). De meeste provincies hebben de Ecologische Hoofdstructuur (EHS) herijkt en de naamgeving is veranderd naar Natuurnetwerk Nederland. Na de herijking is de omvang van het op kaart door de provincies planologisch begrensde en beschermde NNN circa 758.000 ha (exclusief grote wateren). Het NNN op de kaart is echter nog niet volledig gerealiseerd. Volgens de vijfde Voortgangsrapportage natuur is in 2018 in totaal ca 695.000 ha (92% van het begrensde NNN) in beheer en dus gerealiseerd. In het Natuurpact (EZ, 2013) is afgesproken dat de provincies in de periode 2011-2027 minimaal 80.000 hectare nieuwe natuur inrichten om het Natuurnetwerk te realiseren. Hiervoor moesten provincies in 2011 nog 40.000 hectare (landbouw)grond verwerven of van functie veranderen (IPO 2015). Van het nu begrensde NNN zal niet alles natuurgebied worden; een klein deel van het areaal is nog zoekgebied voor nieuwe natuur en een klein deel zal worden gerealiseerd met agrarisch natuurbeheer of andere vormen van natuur-inclusieve landbouw. Het minimum verwachte oppervlak natuur binnen het Natuurnetwerk per 1 januari 2027 is ca. 736.000 ha (LNV et al., 2019). Naast dit Natuurnetwerk op het land zijn alle grote wateren, waaronder Waddenzee, IJsselmeer, Zeeuwse delta en Noordzee aangewezen als onderdeel van het NNN.
Natuurnetwerk Nederland al 30 jaar belangrijke pijler natuurbeleid
Behoud en herstel van biodiversiteit is een belangrijke (inter)nationale doelstelling van het natuurbeleid vanuit de Conventie voor Biologische Diversiteit, de EU-Vogel- en Habitatrichtlijn en de EU-biodiversiteitstrategie. Het realiseren en beheren van een samenhangend Natuurnetwerk Nederland (voorheen EHS; LNV 1990), is een van de belangrijkste pijlers van het Nederlandse natuurbeleid.
Het Natuurnetwerk Nederland is een netwerk van bestaande en nieuw aan te leggen natuurgebieden en werd in 1990 geïntroduceerd in het Natuurbeleidsplan van het ministerie van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij (LNV). Het doel van het Natuurnetwerk is de achteruitgang van het areaal aan natuur en van de biodiversiteit te stoppen, het bestaande areaal en biodiversiteit te behouden en de biodiversiteit te verbeteren door een samenhangend netwerk van natuurgebieden te creëren. Dit wordt gedaan door natuurgebieden te vergroten en met elkaar te verbinden door verwerving, inrichting en beheer als natuur van aangrenzende en tussenliggende voormalige landbouwgronden. Grote eenheden natuur zijn tevens gunstig om water- en milieucondities te verbeteren. De provincies zijn verantwoordelijk om dit netwerk op het land te realiseren. Het Rijk is verantwoordelijk voor het Natuurnetwerk in de grote wateren.