Aanleg greppel zorgt voor opleving grote modderkruiper

27 jan 2022

De grote modderkruiper is zeldzaam in Nederland. Dat komt door sterke afname van geschikt habitat als gevolg van menselijk ingrijpen in het watersysteem. De soort mist de ‘plas-dras’ of dichte vegetatiezones die belangrijk zijn voor de voortplanting. In natuurgebied de Rijskampen bij ’s-Hertogenbosch zorgde de aanleg van een ‘laagte’ (greppel) voor een opleving. Een verslag in tekst en video.

Kwetsbare soort
Wie de grote modderkruiper tegen wil komen, moet erg goed zoeken. Deze vissoort is in de loop van de 20e eeuw sterk afgenomen en staat inmiddels op de Rode Lijst als ‘kwetsbaar’. Naast zijn geheimzinnige levenswijze, is zijn verspreiding in Nederland ook nog eens zeer beperkt. In de verspreidingsgebieden komt de soort maar in lage dichtheden voor. We onderzochten het natuurgebied de Rijskampen in de buurt van ‘s-Hertogenbosch. Dit natuurgebied is onderdeel van het Natura-2000 gebied Vlijmens Ven, Moerputten en Bossche Broek.

Onderzoek Rijskampen
Grote modderkruiper is een doelsoort voor de Rijskampen (onderdeel van het Vlijmens Ven). In eerdere onderzoeken zijn verschillende onderzoeksmethoden toegepast. In 2013 deden De Bruin & Kranenbarg onderzoek met behulp van ‘environmental DNA’ en troffen daarbij geen DNA van de grote modderkruiper aan. Dit geeft aan dat de soort afwezig is in het gebied, of slechts in zeer lage dichtheden aanwezig. Eerdere waarnemingen van grote modderkruiper uit de periode 2000 tot 2012 bevestigen dit beeld. In 2017 leverde een onderzoek van De Bruin met intensive elektrobevissing in het gebied een volwassen vrouwtje op.

Leefgebied
Het leefgebied in de Rijskampen lijkt in eerste instantie zeer geschikt voor de grote modderkruiper; het bevat diepe slibrijke sloten met dichte vegetatie met ‘kraggen’ (drijvende wortelmatten, belangrijk voor de grote modderkruiper) door zegge en krabbenscheer. In het voorjaar staat het water echter maar tot april in de plas-dras zones en dat is net te kort; idealiter zou de graszone in het leefgebied van de grote modderkruiper tot juli onder water staan om het voor de grote modderkruiper tot een geschikt paaigebied te maken. Om in de Rijskampen een natuurlijkere plas-dras situatie te stimuleren hebben we eind 2017 een laagte aangelegd en verbonden met de sloot.

Effect van de laagte meetbaar
In 2019, twee jaar na het aanleggen van de laagte, troffen Van Andel en collega's er negen grote modderkruiperlarven aan. Deze eerstejaars larven zijn geboren in de ondiepe laagte en gebruiken dit voedselrijke ondiepe warme water om op te groeien. Dit geeft aan hoe snel grote modderkruipers op succesvolle omstandigheden kunnen reageren. In 2020 en 2021 zijn er geen larven aangetroffen, wel grote aantallen heikikkerlarven. Deze amfibieënsoort maakt ook gebruik van de ondiepe plas-dras zones.

In 2021 hebben we twee jaar oude dieren aangetroffen in grote matten watercrassula in de sloot. In totaal zijn er vijftien grote modderkruipers aangetroffen in en rondom de watercrassula naast de laagte. Deze grote modderkruipers varieerden in grootte van 11 tot 15 centimeter (13x) en 16 tot 25 centimeter (2x). Dit zijn de dieren die we waarschijnlijk in 2019 al in de laagte vonden.

Watercrassula: woekerende vijverplant verspreidt zich in de natuur
Grote modderkruipers houden van structuurrijke vegetatie. In 2021 beschreven Vos en collega's de inheemse soorten kikkerbeet, waterviolier en mannagras die tot deze vegetatie behoren. Door die dichte structuur vinden grote modderkruipers het waarschijnlijk ook erg fijn tussen watercrassula, een plant die in de natuur voorkomt doordat mensen overtollige planten uit hun vijver of aquarium in de natuur brengen (zie ook Woekerende watercrassula). Deze soort kan een grote bedreiging vormen voor inheemse flora, zoals Van der loop & Van Kleef beschreven in 2020.

Mysterieuze vissoort
Ondanks de opleving van grote modderkruiper zijn er ook jaren waarin we geen larven hebben gevonden. Paaien de grote modderkruipers niet elk jaar? Of ontbreekt er toch nog een belangrijke factor in het systeem, die ervoor zorgt dat succesvolle voortplanting niet jaarlijks plaatsvindt? Goede redenen om de soort nog eens wat verder onder de loep te nemen.

Meer informatie
Instandhouding van de grote modderkruiper in Noord-Brabant. Overzicht noodzakelijke beheer- en inrichtingsmaatregelen voor het behoud en de uitbreiding van populaties van de grote modderkruiper (Misgurnus fossilis). Geschreven door A. de Bruin en J. Kranenbarg in 2014. Stichting RAVON Nijmegen.
Instandhouding grote modderkruiper Noord-Brabant. Fase 2: Realisatie van beheer- en inrichtingsmaatregelen voor het behoud en de uitbreiding van populaties grote modderkruiper (Misgurnus fossilis). Geschreven door A. de Bruin in 2017. Stichting RAVON Nijmegen.
Voortplantingssucces van de grote modderkruiper in het Vlijmens Ven Onderzoeksverslag BioXperience. Geschreven door M. van Andel, A. ter Heerdt, A. van Hees, Z. van Leeuwen en W. Roggeband in 2019. Toegepaste Biologie HAS- Den Bosch.
Omgaan met watercrassula in natuurgebieden. Geschreven door J. van der Loop en H. van Kleef in 2020. Uitgave Stichting Bargerveen, Nijmegen.
Monitoring grote modderkruiper in de Langstraat. Effect van cyclische slootschoning op de leefgebied kwaliteit – eindrapportage 2021. Geschreven door M. Vos, A. de Bruin en M. Verhofstad in 2021. Rapport 2020.126, Stichting RAVON, Nijmegen.