Mistiming in de natuur in nieuw VN-rapport

23 feb 2022

Een nieuw rapport van het milieuprogramma van de VN waarschuwt voor opkomende milieuproblemen, die de komende tijd kunnen uitgroeien tot wereldwijde bedreigingen. Eén van die problemen is mistiming in de natuur. NIOO-onderzoeker Marcel Visser schreef het hoofdstuk erover.

Frontiers 2022: Noises, Blazes and Mismatches: Emerging issues of environmental concern is het nieuwste rapport van het United Nations Environment Programme (UNEP). Dat is de VN-organisatie die het milieubeleid op regionaal en wereldwijd niveau coördineert. Tien jaar lang is UNEP bezig geweest met het aanwijzen en onder de aandacht brengen van opkomende milieuproblemen. Het rapport is daarin de volgende stap.

'Opkomend' wil in dit geval zeggen dat de problemen nu misschien nog vooral lokaal en kleinschalig zijn, maar dat ze in de toekomst makkelijk kunnen uitgroeien tot ernstige regionale of zelfs wereldwijde bedreigingen. Volgens Marcel Visser, één van de auteurs en hoofd Dierecologie bij het NIOO, is het UNEP-rapport vooral belangrijk "omdat het voor deze onderwerpen de stand van de wetenschap op een toegankelijke manier presenteert, en daarmee de link maakt tussen wetenschap en beleidsmakers en de politiek."

Probleemgebieden
In het rapport worden drie probleemgebieden aangewezen. Aan elk daarvan is een hoofdstuk gewijd, waarin UNEP zowel de problemen zelf op een rijtje zet als voorzetjes doet voor manieren om er in een zo vroeg mogelijk stadium effectief op te reageren. In het hoofdstuk van Marcel Visser over fenologie gaat het om de steeds grotere kans dat klimaatverandering zorgt voor 'mistiming' in de natuur.

In de natuurlijke wereld, schrijft Visser, is timing immers letterlijk van levensbelang. "Fenologie onderzoekt de timing van de terugkerende stadia van de seizoenscyclus onder druk van invloeden van buitenaf, en hoe de interacties tussen soorten veranderen door verschuivingen in de timing binnen een ecosysteem. De temperatuur is van grote invloed hierop, en fenologische verschuivingen behoorden de laatste paar decennia tot de meest zichtbare gevolgen van wereldwijde klimaatverandering."

Voorbeelden zijn onder andere de verschuivingen in de bloeicyclus van de kersenbloesem over de afgelopen 1200 jaar, en de problemen van de koolmees met de jaarlijkse rupsenpiek: als het vroeg in het jaar warm wordt, komen er vroeger rupsen en dat houden de koolmezen niet bij, ook al broeden ze zelf eerder. Gevolg: niet genoeg voedsel voor hun jongen.

Oplossingen
Het Frontiers 2022-rapport zet op een rijtje wat hierbij zou kunnen helpen. Zo kan hopelijk worden voorkomen dat deze opkomende problemen inderdaad uitgroeien tot wereldwijde bedreigingen. Wat betreft het beperken van de gevolgen van mistiming, concludeert UNEP onder andere het volgende:

• Herstel van habitats, behoud van biodiversiteit en aanleg van biologische verbindingszones bevordert de ecologische samenhang;
• Hoe meer genetische diversiteit binnen een soort, hoe groter de kans dat het die soort lukt om zich voldoende aan te passen aan klimaatverandering;
• Handhaving van de ecologische integriteit en van habitatnetwerken is van essentieel belang voor de overleving van een soort;
• Inspelen op areaalverandering van een soort door de grenzen van beschermde gebieden aan te passen bevordert het aanpassingvermogen.

Maar de belangrijkste factor waarmee schade in de natuur door mistiming kan worden tegengegaan, is volgens de auteurs van het rapport een maar al te bekende: het zo snel mogelijk terugbrengen van de wereldwijde uitstoot van CO2.