Archeologische schatten gevonden in Noordhollands Duinreservaat

26 feb 2022

Wat een verstuivingsproject al niet aan het licht kan brengen. In de duingebieden laat PWN op een aantal plekken sinds 2010 de natuur de vrije loop. Duinen werden daarvoor deels afgegraven, waardoor het zand vrij rond kan stuiven. Dat leverde niet alleen een dynamisch duinlandschap op, er kwamen ook tal van interessante archeologische vondsten vanonder het zand tevoorschijn.

In het Noordhollands Duinreservaat, midden in de duinen, ligt afgesloten voor publiek een open en ongerept gebied waar de wind vrij spel heeft. Zo’n twaalf jaar geleden initieerde PWN hier een van haar eerste verstuivingsprojecten. Duinen werden tot aan het kale zand afgegraven waardoor een dynamisch open landschap kon ontstaan dat jaarlijks enkele meters oostwaarts ‘wandelt’. De constante aanvoer van vers kalkarm zand zorgt voor gunstige groeiomstandigheden voor allerlei pioniervegetatie, en daarmee voor de terugkeer van duineigen insectensoorten. Maar de verstuiving had nog een bijkomend effect, dat misschien wel net zo opwindend was als het nieuw gevormde landschap. Vanonder het zand kwamen stukje bij beetje de sporen tevoorschijn van vroegere bewoners en passanten: botresten, scherven van oud aardewerk, maar ook sier- en gebruiksvoorwerpen. In 2016 schakelde PWN het archeologisch bureau Hollandia in om de vondsten te determineren en het gebied te onderzoeken. De natuur hoefde daarvoor nauwelijks verstoord te worden. Archeologie bleek hier vooral een natuurlijk proces waarbij de geschiedenis als vanzelf bloot kwam te liggen. En met hulp van boswachters en enkele vrijwilligers die de stuifplekken regelmatig naliepen, konden er telkens weer nieuwe vondsten gemeld worden.

Gesneuvelde soldaten
Het begon allemaal met de ontdekking van menselijke botresten in het gebied. In december 2013 trof een boswachter van PWN op een uitgestoven zandvlakte een aantal schedeldelen, wervels en drie vrijwel complete bovenarmen aan. Het vermoeden was meteen dat het hier ging om meerdere soldaten die waren gesneuveld in de Slag om Bergen, de ‘vergeten oorlog’ van 1799, waarin de Bataafse republiek de Brits-Russische invasie van Holland afsloeg. In de jaren daarna werden er meer botresten aangetroffen. Daarvan haalde een schedel, gevonden door een groepje kinderen, zelfs het Jeugdjournaal. We weten nu dat er in het gebied waarschijnlijk tientallen begravingen liggen van deze veldslag. Ook de vondst van koperen uniformknopen uit die tijd bevestigt dat beeld. Sommige botresten bleken na koolstofdatering echter van veel later datum, vermoedelijk uit de Tweede Wereldoorlog. Het gebied, een onderdeel van de Atlantikwall, lag destijds bezaaid met mijnen en het is niet ondenkbaar dat er regelmatig dwangarbeiders omkwamen als ze per ongeluk op een mijn stapten.

Romeinse fibula
In 2016 was het duin inmiddels tot aan het grondwater verstoven en dat leidde tot verrassende vondsten. Vanonder het zand kwamen zogenoemde oude ‘woonlagen’ tevoorschijn. Dit zijn lagen in de grond die donker zijn verkleurd, een teken dat er nog organische resten in aanwezig zijn en dat ze ooit zijn bewerkt en bemest door mensen. In deze ‘woonlagen’ bevonden zich grote hoeveelheden aardewerkscherven van zeer uiteenlopende data. De geschiedenis was hier door het weggewaaide zand als het ware ineengeschoven, waardoor restanten uit de ijzertijd, het Romeinse Rijk en de vroege middeleeuwen kriskras door elkaar lagen. Naast potscherven gaf de bodem nog veel meer schatten prijs. In de afgelopen jaren werden er onder meer bronzen mantelspelden gevonden, waaronder een prachtige Romeinse rozetfibula, vuur- en slijpstenen uit de ijzertijd, zilveren munten met de afbeelding van de Romeinse keizer Hadrianus, kleine onderdelen van Romeinse en Karolingische wapenrustingen, en ook nog een geheimzinnige blauwglazen kraal die bij nader onderzoek afkomstig bleek van een vogeldrinkbakje dat hier vermoedelijk als oorlogsbuit in 1799 achterbleef.

Niet meenemen
Inmiddels is het archeologisch onderzoek door Hollandia afgerond en verscheen er een uitvoerig rapport over de vondsten. De vondsten zelf worden door het bureau bewaard en mogelijk te zijner tijd tentoongesteld.

Zolang het duin stuift, zullen er vanonder het zand steeds weer oude restanten tevoorschijn komen. PWN blijft alles verzamelen, rapporteren en registreren en schakelt bij uitzonderlijke vondsten opnieuw archeologen in. Het onderzochte gebied blijft ook hierom gesloten voor bezoekers. Bezoekers van de vrij toegankelijke delen van het duingebied die resten of voorwerpen aantreffen die mogelijk van archeologisch belang zijn, wordt dringend verzocht deze niet te verplaatsen of mee te nemen en de vondst altijd bij PWN te melden.