Mestprobleem nog niet opgelost

Het mineralenbeleid van de afgelopen jaren heeft de oplossing van het mestprobleem dichterbij gebracht. Door het mestbeleid en de inspanning van de landbouw was het overschot van fosfaat en stikstof in 2002 ruim 30% lager dan in 1997. Desondanks zijn de Europese en daaruit afgeleide nationale milieu-doelstellingen voor nitraat in grondwater en stikstof en fosfaat in oppervlaktewater niet binnen bereik gekomen. Verdere beperking van het gebruik van stikstof en fosfaat in de landbouw, dan het tot nu toe ingezette beleid, is dan ook nodig om de doelstellingen te halen. Bij de huidige wijze van aanpak zullen de kosten voor mestafzet hoog blijven en zullen met name intensieve veehouders meer in financiële problemen komen. Dit blijkt uit het evaluatierapport “Mineralen beter geregeld” van het Milieu & Natuurplanbureau van het RIVM, LEI, Alterra en anderen.

MINAS effectief voor milieu, maar doelen niet bereikt
Dankzij het mestbeleid, met centraal daarin het Mineralenaangiftesysteem (MINAS), zijn de hoge concentraties van nitraat in grondwater aanzienlijk gedaald. In uitspoelingsgevoelige gronden waren de concentraties tot 2002 boven de Europese doelstelling van 50 mg/l. Om dat doel te bereiken zal de bodembelasting met stikstof nog aanzienlijk moeten dalen tot 80 kg per hectare. Hoewel de landbouw de bodembelasting met fosfaat vanaf 1997 met 30% omlaag heeft gebracht, gaat de ophoping van fosfaat in de bodem nog steeds door. Hierdoor is de fosfaatbelasting van sloten en beken niet afgenomen. Ervaringen met effectgerichte maatregelen zoals bijvoorbeeld bufferstroken, zuivering en baggeren zijn onvoldoende om de huidige effecten van eutrofiëring kosteneffectief te bestrijden. 

Combinatie van MINAS, MAO en Dierrechten ontoereikend
De MINAS-beleidsdoelen, zijn weliswaar in hoge mate bereikt, maar het mineralenverlies naar het milieu bleef desondanks te groot. Dit was vooral het gevolg van de beleidsmatige invulling van MINAS. De verliesnormen en forfaits waren te ruim en niet alle aanvoerposten zijn meegenomen. Het Europese Hof heeft zich in oktober 2003 tegen MINAS uitgesproken.
Het stelsel van MAO’s (Mestafzet-overeenkomsten) heeft geen effect gehad op de mestproductie, omdat de mestafzetruimte bij de toenmalige verliesnormen groter was dan de hoeveelheid af te zetten mest.
Het stelsel van Dierrechten was wel effectief omdat de grotere en vitale intensieve veehouderijbedrijven hun mestproductie hierdoor niet konden laten groeien. Inmiddels heeft het kabinet besloten om MAO in 2005 en MINAS in 2006 af te schaffen.

Nieuw mestbeleid nodig om milieudoelstellingen te halen
Nederland zal in 2008, wanneer het derde Actieprogramma voor implementatie van de Europese Nitraatrichtlijn afloopt, het nitraatprobleem moeten hebben opgelost. Daarmee zal Nederland tevens de kans op behoud van de verruiming van het gebruik van dierlijke mest op grasland (derogatie) vergroten. Verder is het vanwege de Europese Kaderrichtlijn Water essentieel dat de ophoping van fosfaat in de landbouwbodems wordt beëindigd. 
Nederland gaat in 2006 onder druk van de EU over op een ander mestbeleid. Hierbij wordt niet meer uitgegaan van de uiteindelijke verliezen naar het milieu (verliesnormen-output kant), maar van de op het land te brengen hoeveelheid dierlijke mest en kunstmest (gebruiksnormen-input kant). In een dergelijk stelsel neemt de speelruimte voor boeren af.

Eerste inschatting gevolgen voor nieuw mestbeleid
Doorrekening van een beleidsvariant met een gebruiksnorm van 105 kg/ha fosfaat op grasland en 85 kg/ha op bouwland, en gebruiksnormen voor stikstof van 
170 kg/ha op bouwland en 250 kg/ha op grasland, laat zien dat in 2030 op nog ongeveer 20% van het landbouwareaal, de uitspoelingsgevoelige gronden, niet wordt voldaan aan de 50 mg/l nitraatdoelstelling. Verder brengen deze varianten de fosfaatophoping niet tot stilstand en ontstaat er een landelijk mestoverschot van 4-14 miljoen kg fosfaat; de onzekerheden blijven daarbij groot. Zeker is dat in een gebruiksnormstelsel de melkveehouders meer mest moeten afvoeren. Hierdoor zullen de mesttransporten toenemen en de kosten voor mestafzet door de economisch minder sterke intensieve veehouderij toenemen. Het is dus vooralsnog onzeker of met de huidige gebruiks-normvarianten de sinds 1998 ingezette verbetering van de milieukwaliteit voldoende kan worden doorgezet.

naar rapport

Achtergrondrapporten:
Nederland en de Nitraatrichtlijn; struisvogel of strateeg? Achtergronddocument bij hoofdstuk 2.3 van de Evaluatie Meststoffenwet 2004
Naar een andere toetsdieptevoor Nitraat? Achtergronddocument bij Hoofdstuk 6 van de Evaluatie Meststoffenwet 2004