Krachtiger landschapsbeleid nodig voor Waterland

Waterland, gelegen in het nieuwe nationaal landschap Noord-Holland Midden, dreigt zijn karakteristieke kwaliteiten als open, natuurrijk weidegebied te verliezen. Het huidige landschapsbeleid is niet toereikend om dit tij te keren. Daarvoor is nodig dat de verste-delijking en het niet-agrarisch grondgebruik strenger worden geleid en dat het beheer van het agrarisch cultuurlandschap als een volwaardige groene dienst wordt betaald. Dit stelt het Samenwerkingsverband Waterland (SVW) in het rapport Landschappen van Waterland - Analyse van veranderingen en aanbevelingen voor het Nationaal Landschap. Het rapport werd vandaag tijdens de presentatie van het Nationaal Landschap Noord-Holland Midden op de Waterlandse Poelboerderij aangeboden aan gedeputeerde P. Poelmann en aan J. Fokkens, voorzitter van het Nationaal Landschap.

Het Waterlandse landschap is nog altijd bijzonder. Niettemin hebben sluipende veranderingen de afgelopen decennia hun tol geëist: de verstedelijking is toegenomen, de openheid is sterk afgenomen, het graslandbeheer is uniformer geworden, plaatselijk is het grasland sterk verruigd en zijn de koeien vrijwel uit de wei verdwenen, terwijl het niet-agrarisch grondgebruik (o.a. met paarden) sterk toeneemt. De veranderingen in het Europese landbouwbeleid zullen leiden tot een verdere afname van de veebezetting. Het huidige landschapsbeleid, dat vooral planologisch van aard is, heeft te weinig instrumenten om deze ontwikkelingen te keren. Nog steeds zijn het vooral de boeren, en in de tweede plaats de natuurbescherming, die verantwoordelijk zijn voor het beheer van dit landschap. Maar het aantal agrarische bedrijven is sterk afgenomen en er dienen zich op korte termijn weinig andere beheerders aan die in staat zijn het landschapsbeheer op grotere schaal en tegen redelijke kosten over te nemen. Niet-agrariërs zullen een groter deel van het landelijk gebied gaan beheren, maar zij leveren lang niet altijd de gewenste landschapskwaliteit. Daarmee blijft de toekomst van het landschap in belangrijke mate afhankelijk van de toekomst van de Waterlandse veehouderij.

Voor het beheer van het landschap is dringend meer geld nodig. Het SVW bepleit de introductie van een nieuwe vergoeding in Nationale Landschappen voor instandhouding van het waardevolle landschap. Voor Noord-Holland Midden denken we aan een pakket waarin het graslandkarakter en de beweiding zijn gewaarborgd. Daarbij is - anders dan in veel andere gebieden - een minimum beweidingsdichtheid belangrijker dan een maximum dichtheid. Voor beheerders die een kwaliteitsbijdrage leveren aan het landschap is naast directe beloning ook lastenverlichting interessant, bijvoorbeeld door verschuiving van de waterschapslasten van agrariërs naar niet-agrariërs of door inkomsten uit landschapsbeheer vrij te stellen van inkomstenbelasting. Provincie en gemeenten kunnen ook veel strikter dan voorheen financiële compensatie eisen van landschapsaantasting, bijv. door bebouwing of infrastructuur. Aldus gegenereerde middelen kunnen in een landschapsfonds worden gestort. Dit kan aansluiten bij de ideeën over fondsvorming van het Nationaal Landschap. Ten slotte kunnen gemeenten via hun vergunningenbeleid sturen in de landschapskwaliteit door de omzetting van vrijkomende agrarische bebouwing in woon-werkeenheden te koppelen aan de plicht tot een goed beheer van de bijbehorende gronden.Pas als alle overheden en maatschappelijke organisaties eensgezind en constructief samenwerken aan landschapsbeleid, kan het Waterlandse landschap zijn geroemde kwaliteiten blijven houden.